Żuawi Śmierci

Tekst ukazał się pierwotnie na portalu powstanie1863-64.pl, prowadzonym przez Muzeum Historii Polski w ramach obchodów 160 rocznicy Powstania Styczniowego.

Ten elitarny oddział powstańczy został sformowany w lutym 1863 roku przez francuskiego oficera Françoisa Maximiliana Rochebrune’a (1830–1871).

Początkowo kadrę żuawów śmierci tworzyli wychowankowie francuskiego oficera, który przed wybuchem powstania założył w Krakowie szkołę fechtunku. Formacja była wzorowana na francuskich oddziałach żuawów, które powstały w latach trzydziestych XIX wieku. Wyróżniali się wyjątkowym umundurowaniem – czarnymi mundurami z białymi krzyżami na piersi oraz czerwonymi fezami tureckimi na głowach. Żołnierze tej jednostki składali przysięgę, że prędzej zginą na polu bitwy niż ustąpią w walce przeciwnikowi. Selekcja ochotników do oddziału była ostra, dowódca wybierał m.in. osoby, które miały własną broń oraz przeszkolenie wojskowe. W lutym 1863 roku w obozie pod Ojcowem oddział żuawów śmierci liczył 122–160 żołnierzy. Chrztem bojowym jednostki była bitwa pod Miechowem 17 lutego, w której żuawi uczestniczyli jako część oddziału Apolinarego Kurowskiego. Bitwa zakończyła się klęską powstańców. Żuawi ponieśli tak wysokie straty, że oddział został właściwie pozbawiony wartości bojowej.

Drugie formowanie oddziału żuawów śmierci nastąpiło na przełomie lutego i marca 1863 roku w Krakowie. Żuawi stali się częścią oddziału Mariana Langiewicza. Jednostka stworzona przez Rochebrune’a liczyła tym razem 200–400 żołnierzy. W oddziale Langiewicza żuawi brali udział w bitwach pod Szczepanowicami (13 marca), Chrobrzem (17 marca) oraz Grochowiskami (18 marca), odznaczając się bohaterstwem i poświęceniem na polu walki. Po upadku dyktatury Langiewicza formacja żuawów śmierci przestała istnieć jako osobna jednostka powstańcza. Tych, którzy przeżyli, wcielono do innych partii powstańczych. Jedną z większych grup byłych żuawów śmierci zebrał pod swoją komendą były chorąży tej formacji Ludomir Cywiński (1839–1915).