Hans Adolf von Moltke. Biografia polityczna

„Spostrzeżenia i przemyślenia Moltkego tworzą osobliwą i częściowo sprzeczną mieszankę. Tej sprzeczności nie należy tutaj niwelować. Trzeba wyróżnić dwa aspekty. Po pierwsze, do głosu dochodzą tu teorie przepaści kulturowej i kulturowego posłannictwa, z którymi prawdopodobnie zetknął się bardzo wcześnie i do których – jak już wyjaśniono – się odwoływał. Po drugie, sformułował kilka pozytywnych opinii o polskiej kulturze, bazując bez wątpienia na jego spostrzeżeniach z czasu pobytu w tym kraju” (s.140)

„Wielki, masywny, zamknięty w sobie” – tymi słowami opisał Hansa Adolfa von Moltkego jeden z polskich dyplomatów. Moltke pełniąc przez niemal dekadę (1931-1939) funkcję posła a następnie ambasadora Republiki Weimarskiej i III Rzeszy w II Rzeczpospolitej, był jedną z ważniejszych postaci zaangażowanych w skomplikowane relacje polsko-niemieckie w XX-leciu międzywojennym.

Praca dr Bernarda Wiadernego jest biografią polityczną, w której główny nacisk został położony na przedstawienie przebiegu służby dyplomatycznej von Moltkego w II Rzeczpospolitej. Praca Wiadernego składa się z pięciu części, w których przedstawiono kolejne etapy życia głównego bohatera. Narracja rozpoczyna się od przestawienia młodości oraz pierwszych lat kariery, aby następnie szczegółowo przedstawić przebieg drogi zawodowej Hansa Adolfa von Moltkego w niemieckim Urzędzie Spraw Zagranicznych. Niemiecki historyk postanowił także przyjrzeć się i zrekonstruować na podstawie zbadanych dokumentów osobowość, światopogląd i afiliację polityczną głównego bohatera swojej pracy. Całość publikacji uzupełnia aneks z dokumentami i analizami oraz wkładka ze zdjęciami.

Hans Adolf von Moltke otrzymał nominację na stanowisko niemieckiego posła w Polsce, w lutym 1931 r. Funkcję tą (od listopada 1934 r. jako ambasador) przyszło mu sprawować aż do sierpnia 1939 r. Von Moltke realizując swoją misję dyplomatyczną w II Rzeczpospolitej starał się uwolnić wzajemne stosunki od niepotrzebnych tarć i uczynienie ich bardziej rzeczowymi. Nie można napisać, że niemiecki dyplomata „lubił” Polskę i Polaków. W jego oczach Polska była krajem zacofanym, który należało podbić za pomocą środków kulturowych. Tym samym pełniąc funkcję ambasadora mocno działał na polu projektów kulturalnych, które były prowadzone pomiędzy dwoma państwami. Von Moltke reprezentował także poglądy rewizjonistyczne, aby odzyskać ziemie utracone przez Niemcy na rzecz Polski po 1918 r. Należy podkreślić, że niemiecki dyplomata nie kwestionował prawa Polaków do własnej państwowości, ale wiązał je z ideologią Mitteleuropy.

„Wiele wypowiedzi Motlkego z drugiej połowy lat trzydziestych potwierdza, że teoria kulturowego posłannictwa należała do jego intelektualnego repertuaru. Pierwsze pochodzą z 1934 r. i są osadzone w międzyresortowej wymianie zdań na temat możliwości niemieckiej i polskiej propagandy kultury. We wzajemnych stosunkach ramy pracy kulturalnej na obszarze sąsiedniego kraju tworzyła wspomniana wielokrotnie deklaracja. W ministerstwie propagandy najwyraźniej kwestią sporną było to, jakie skutki może przynieść polska propaganda w Niemczech i na przybranie jakich rozmiarów można jej pozwolić. Moltke włączyć się do tej dyskusji” (s.84).

W latach II wojny światowej, von Moltke jako specjalista od spraw polskich był jednym z autorów wydawnictw dokumentów, które w propagandowy sposób przedstawiały polski rząd jako siłę dążącą do wojny. Von Moltke polecono dokonanie fałszerstw, na które przystał, choć jako dyplomata znał prawdziwy obraz relacji polsko-niemieckich. W latach 1939-1942 pełnił także funkcję jako specjalny pełnomocnik Joachima von Ribbentropa ds. opracowania akt przejętych w zdobytych krajach. Końcowym etapem kariery von Moltkego było objęcie funkcji ambasadora w Hiszpanii, gdzie zmarł w 1943 r.

Praca Barnarda Wiadernego, to solidnie opracowana biografia dyplomaty, którego cechowały nienaganne maniery i oddanie obowiązkom służbowym, ale zarazem konformizm, rewizjonizm oraz mocne poglądy niemieckonarodowe. Trzeba przyznać, że autorowi – a grozi to każdemu autorowi biografii – udało się uniknąć „polubienia” swojej postaci, przedstawiając ją z wielu perspektyw, które pozwalają czytelnikowi na dokonanie samodzielnej oceny niemieckiego dyplomaty.

„Porównując intencje Hansa Adolfa von Moltkego z ideologią nazistów, można bez trudu dostrzec podobieństwa i różnice. Podobieństwa przejawiały się w dążeniu, by III Rzesza urosła do rangi światowej potęgi. Marzenia dyplomaty o odrzuceniu traktatu wersalskiego, w tym rewizji granicy polsko-niemieckiej, i odzyskaniu przez Niemcy pozycji europejskiego supermocarstwa odpowiadały początkowym celom ruchu nazistowskiego. Jego cech rasistowskich i eksterminacyjnych, nie dało się jednak pogodzić z zapatrywaniami ambasadora. Polski dyplomata i świadek ówczesnych wydarzeń był zdania, że Moltke wyznawał wizję tzw. „Wielkich Niemiec” w „bardziej cywilizowanym wydaniu” aniżeli reżim hitlerowski. To zwięzła i trafna ocena” (s.278).