Powstanie styczniowe (1863-1864). Czas walki, marzeń o wolność i niespełnionych nadziei

„Wobec dominacji armii rosyjskiej przetrwać mogły jedynie niewielkie oddziały, które bardzo szybko mogły się rozproszyć po przegranym starciu. Funkcjonowanie dużych struktur wojskowych ułatwiłoby Rosjanom branie powstańców do niewoli” (s.191)

Przypadająca w tym roku 160 rocznica powstania styczniowego sprzyja refleksjom nad tym największym zrywem niepodległościowym w historii Polski. Pomimo upływu szesnastu dekad, pytanie o to jak oceniać podjęcie walki z rosyjskim zaborcą w latach 1863/64 budzi spory wśród badaczy. Książka profesor Alicji Kuleckiej jest popularnonaukową publikacją, która w przystępny sposób opisuje najważniejsze fakty związane z okolicznościami, przebiegiem oraz skutkami walki Polaków z rosyjskim zaborcą w latach 60. XIX wieku. Praca Kuleckiej rozpoczyna się do genezy wydarzeń, które przyczyniły się do wybuchu powstania. Zostają omówione okoliczności tzw. odwilży posewastopolskiej, demonstracji z 1861 r., kwestię branki, roli Aleksandra Wielopolskiego czy wreszcie stosunek samych władz rosyjskich do ruchu polskiego w latach 50-60. XIX w.

Kolejne części pracy pani profesor są opisem przebiegu powstania, ze szczególnym uwzględnieniem poszczególnych rządów powstańczych. Kulecka mało miejsca poświęca walce zbrojnej, nie przedstawia przebiegu najważniejszych bitew, jedynie o nich wzmiankując. Jej narracja pokazuje przede wszystkim jak funkcjonowały poszczególne władze powstańcze oraz ich administracja. Wymienia ich sukcesy i porażki, sposoby na organizacje skutecznej walki oddziałów powstańczych czy prowadzenie dyplomacji na dworach europejskich. Pod tym kątem otrzymujemy konkretną i rzeczowa analizę. Pozwala ona na zobaczenie jak zmieniało się postrzeganie samych elit politycznych na działań powstańczych w latach 1863-1864.

„Członkowie poszczególnych gabinetów byli świadomi olbrzymiej presji ze strony zaangażowanych w działalność konspiracyjną. Starali się, by ich działalność przynosiła jak najwięcej wymiernych efektów. Pracy i działaniom w konspiracji towarzyszyło razie poczucie zagrożenia, nie inaczej w przypadku rządu Majewskiego” (s. 167)

Choć publikacja skupia się przede wszystkim na wydarzeniach dziejących się w Królestwie Polskim, w pracy został także zamieszczony krótki rozdział dotyczący zaboru pruskiego i austriackiego w latach powstania. Ta cześć pracy, dobrze pokazuje ze Powstanie Styczniowe dotyczyło Polaków mieszkających we wszystkich trzech zaborach. Choć skala zaangażowania w ruch powstańczy zdecydowanie przypada na zabór rosyjski, Polacy mieszkający w pozostałych zaborach nie pozostali bierni wobec toczącej się walki niepodległościowej.

Książka profesor Kuleckiej może być dobrym wstępem do poznania arcyciekawej historii Powstania Styczniowego. Autorka w przystępny sposób podała większość najważniejszych wątków związanych z latami 1863-1864. Całość pracy uzupełnia kalendarium wydarzeń oraz dobrze dobrany materiał ilustracyjny. Możemy się spodziewać, że w związku z „okrągłą” rocznicą w następnych miesiącach będą wychodzić kolejne pozycje dotyczące Powstania Styczniowego. Pozostaje tylko mieć nadzieję, że będą one tak dobre jak recenzowana praca.

„Powstanie Styczniowe nadal stanowi inspiracje do stawiania pytań o przeszłość, o losy jednostek, społeczeństw, państw i narodów. Skłania do powrotu do rozważań o ludziach, kierujących nimi ideach, motywach ich działania, czynnikach kształtujących postawy indywidualne i zbiorowe. Refleksje o powstaniu dotykają takich tematów jak patriotyzm, bohaterstwo, uczciwość, ale także zdrada i słabość charakteru.” (s.244)